Trước khi tiến hành kỳ họp HĐND, Ban KT-XH tiến hành thẩm tra toàn diện các báo cáo, tờ trình và dự thảo nghị quyết về ngân sách trình tại kỳ họp. Tuy nhiên, để công tác thẩm tra được khách quan, Ban KT-XH cử thành viên tham gia ngay từ khâu các cơ quan chuyên môn chuẩn bị xây dựng dự toán và quyết toán ngân sách, chứ không chờ đến khi nhận được đầy đủ hồ sơ mới tiến hành thẩm tra. Bên cạnh đó, Ban KT-XH đẩy mạnh các hoạt động giám sát, thu thập thông tin qua tiếp xúc cử tri, tiếp công dân, giao ban khối kinh tế tổng hợp; phân tích các tài liệu, báo cáo liên quan đến vấn đề ngân sách để phục vụ cho công tác thẩm tra.
Để tiến hành thẩm tra về ngân sách, trước tiên trước tiên Ban KT-XH xem xét thời gian nộp hồ sơ để thẩm tra có kịp thời không, tính đầy đủ của hồ sơ trình HĐND gồm tờ trình, báo cáo, biểu mẫu; có thuyết minh theo quy định; có dự thảo Nghị quyết của HĐND kèm phụ lục, biểu mẫu; có đủ cơ sở lập hồ sơ; có tuân thủ quy định về trình tự, thủ tục không. Các nội dung đề nghị trong dự toán, quyết toán ngân sách đã chính xác, hợp lý, thống nhất số liệu giữa các biểu mẫu, giữa biểu mẫu với báo cáo thuyết minh, giữa báo cáo với dự thảo Nghị quyết của HĐND chưa. Các nội dung chính được Ban KT-XH tập trung xem xét một cách cụ thể.
Một là, đối với dự toán ngân sách, Ban KT-XH đều căn cứ vào các văn bản quy định của cấp trên về ngân sách; kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội của tỉnh, của thị xã hàng năm; nhiệm vụ thu, chi ngân sách được cấp trên giao và tình hình thực tế tại địa phương, so sánh với các năm đã thực hiện, năm hiện hành để xem xét mức độ phù hợp, tính khả thi của dự toán thu Ngân sách Nhà nước trên địa bàn, thu ngân sách địa phương; dự toán chi ngân sách địa phương; các chủ trương, biện pháp để thực hiện ngân sách địa phương; về thẩm quyền quyết định điều chỉnh dự toán ngân sách trong trường hợp cần thiết và công tác giám sát việc thực hiện dự toán ngân sách hàng năm của HĐND.
Về dự toán thu ngân sách, Ban KT-XH xem xét hồ sơ trình kỳ họp có căn cứ vào số thu ngân sách cấp tỉnh giao, dự ước kết quả thực hiện của thị xã, các yếu tố tác động để quyết định dự toán thu NSNN trên địa bàn đảm bảo không thấp hơn số tỉnh giao; thu ngân sách địa phương; các khoản thu quản lý qua ngân sách không; trường hợp giao số thu ngân sách địa phương cao hơn mức tỉnh giao thì cần làm rõ nguồn và tính khả thi; làm rõ các giải pháp thực hiện thu ngân sách.
Về dự toán chi ngân sách, Ban KT-XH xem dự toán đã đảm bảo cân đối thu – chi; tỷ lệ dự phòng ngân sách đã đảm bảo trong khung quy định; bố trí cho các cấp đúng theo phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi theo Nghị quyết của HĐND tỉnh; đã được rà soát, bố trí theo thứ tự ưu tiên; các khoản chi đã phân bổ theo đầu mối và theo lĩnh vực; số chi cho giáo dục – đào tạo, khoa học và công nghệ đã bằng hoặc cao hơn số tỉnh giao chưa. Có bố trí các khoản chi chưa được cấp có thẩm quyền phê duyệt chế độ, định mức; hỗ trợ các cơ quan ngành dọc trên địa bàn không theo nhiệm vụ phát sinh do thị xã giao không. Đối với chi xây dựng cơ bản có bố trí vốn cho các dự án trong khả năng ngân sách được HĐND thị xã quyết nghị; xem xét danh mục các dự án đầu tư đảm bảo đủ thủ tục; bố trí vốn cho các dự án hoàn thành; các dự án mới; bố trí vốn thanh toán cho các công trình hoàn thành đã phê duyêt quyết toán; ưu tiên tập trung bố trí vốn cho các công trình chuyển tiếp, các công trình trọng điểm của thị xã để đẩy nhanh tiến độ chưa. Đối với chi thường xuyên, Ban KT-XH xem xét đã phân bổ đúng định mức, giao chi đối với những nhiệm vụ diễn ra thường xuyên để hạn chế bổ sung trong năm; trích nguồn chi cải cách tiền lương đã đảm bảo tỷ lệ quy định chưa. Ban cũng lưu ý các vấn đề như cơ cấu chi giữa các lĩnh vực; giữa các xã, phường; tốc độ tăng chi thường xuyên với tốc độ tăng chi cho đầu tư phát triển có hợp lý không.
Hai là, đối với quyết toán ngân sách, Ban KT-XH xem xét báo cáo quyết toán đã tập trung phân tích đánh giá tình hình thực hiện dự toán, chỉ rõ nguyên nhân và trách nhiệm; phân tích, giải trình các khoản quyết toán tăng, giảm so với dự toán cả về nguồn, thẩm quyền quyết định; có biên bản đối chiếu số liệu quyết toán với Kho bạc Nhà nước (KBNN) và các tài liệu khác theo yêu cầu của HĐND chưa; có bội chi ngân sách không; quyết toán đã được tổng hợp từ quyết toán của các đơn vị dự toán thuộc cấp thị xã và quyết toán của ngân sách cấp xã đã được HĐND cấp xã phê chuẩn chưa. Nội dung quyết toán đã đúng với chỉ tiêu ghi trong dự toán được HĐND quyết định, số bổ sung và điều chỉnh trong năm chưa.
Về quyết toán thu ngân sách, Ban KT-XH xem xét số quyết toán có thấp hơn số thực thu hoặc cao hơn số thu thuộc phạm vi thị xã quản lý; có đúng là số thực thu trong niên độ đã được KBNN xác nhận; đánh giá các khoản thu có đạt dự toán không, nguyên nhân; xu hướng tăng, giảm của các khoản thu so với năm trước.
Về quyết toán chi ngân sách, Ban KT-XH xem xét số quyết toán chi có đủ thủ tục thanh toán trong niên độ theo chế độ quy định, tình hình và mức độ thực hiện dự toán, nhất là các khoản chi cho giáo dục – đào tạo, khoa học và công nghệ, thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia. Số chi chuyển nguồn theo quyết định của cấp có thẩm quyền. Đã thuyết minh hiệu quả sử dụng ngân sách, đối chiếu với kết quả thực hiện các chỉ tiêu phát triển kinh tế – xã hội do HĐND thị xã giao chưa. Việc thực hiện kết luận, kiến nghị của thanh tra, kiểm toán Nhà nước gồm các khoản phải xuất toán, hoàn trả ngân sách tỉnh, sử dụng kinh phí dự phòng có đúng thẩm quyền, đúng quy định; có tình trạng sử dụng chi không đúng nguồn như chi từ nguồn chi đầu tư cho nhiệm vụ chi thường xuyên và ngược lại; sử dụng nguồn cải cách tiền lương cho nhiệm vụ chi thường xuyên…; có gì cần rút kinh nghiệm trong công tác quản lý, điều hành ngân sách không.
Thông qua thực tế hoạt động thẩm tra về ngân sách của Ban Kinh tế – Xã hội HĐND thị xã từ đầu nhiệm kỳ 2011 – 2016 đến nay, có thể thấy công tác này đạt kết quả khá tốt, trở thành một kênh thông tin, căn cứ quan trọng giúp đại biểu HĐND có cơ sở tin cậy để nghiên cứu, thảo luận, xem xét, quyết định về ngân sách sát với thực tế, có tính khả thi, tăng hiệu quả quản lý, sử dụng ngân sách. Tuy nhiên, do đặc thù 100% thành viên Ban đều hoạt động kiêm nhiệm, trình độ chuyên môn không đồng đều trong khi yêu cầu chung phải chuyên sâu về lĩnh vực tài chính – ngân sách nên còn một số hạn chế cần tiếp tục tìm giải pháp khắc phục. Mặt khác, áp lực về thời gian thẩm tra quá ngắn, nội dung thẩm tra nhiều, phức tạp; việc tiếp cận thông tin còn gặp khó khăn do không được tham dự đầy đủ các cuộc họp liên quan; tiến độ và chất lượng công tác lập hồ sơ của đơn vị được phân công soạn thảo đôi khi chưa đạt yêu cầu; còn một số quy định chưa thống nhất giữa các văn bản quy phạm pháp luật liên quan cũng ảnh hưởng nhất định đến chất lượng công tác thẩm tra của Ban KT-XH.
Để làm tốt việc thẩm tra ngân sách địa phương, trước tiên cần có sự quan tâm chỉ đạo, sớm phân công thẩm tra của Thường trực HĐND thị xã; mặt khác, Thường trực HĐND cần thường xuyên đôn đốc đơn vị soạn thảo hoàn thành hồ sơ đảm bảo thời gian và chất lượng. Cung cấp đầy đủ và tạo điều kiện để Ban KT-XH nắm bắt được các thông tin cần thiết phục vụ cho công tác thẩm tra. Cần bố trí thành viên Ban KT-XH gồm những người có chuyên môn về lĩnh vực này. Tăng cường sinh hoạt và phân công hợp lý nhiệm vụ của từng thành viên Ban KT-XH; tăng cường giám sát, khảo sát. Ban KT-XH cần chủ động nắm bắt tình hình; phân tích, đánh giá trước để nắm chắc các nội dung liên quan trước khi nhận đủ hồ sơ trình kỳ họp. Các cơ quan liên quan cần tạo điều kiện thuận lợi cho Ban KT-XH sớm tiếp cận các thông tin và trực tiếp tham gia vào quá trình chuẩn bị ngân sách. Khi tiến hành thẩm tra chính thức, Ban KT-XH mời cơ quan soạn thảo và Thường trực HĐND thị xã tham dự để làm rõ một số vấn đề, xin ý kiến trực tiếp đối với những nội dung chưa thống nhất. Báo cáo thẩm tra cần có tính phản biện, nêu rõ quan điểm gồm những nội dung nhất trí; những nội dung không nhất trí và nêu lý do, đề xuất hướng xử lý; những nội dung nhất trí nhưng đề nghị giải trình, làm rõ, cung cấp thêm tài liệu. Ban KT-XH cũng tự trang bị một số kỹ năng cần thiết để nhận dạng những lỗi cơ bản mà hồ sơ về ngân sách trình HĐND hay mắc phải, để công tác thẩm tra đạt hiệu quả, đáp ứng được yêu cầu, góp phần nâng cao chất lượng công tác quyết định ngân sách địa phương của HĐND.
Nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các địa phương thực hiện tốt nhiệm vụ, rất cần Thường trực HĐND tỉnh Bắc Kạn tiếp tục quan tâm tổ chức các lớp tập huấn chuyên đề về công tác quyết định ngân sách cho Thường trực HĐND, thành viên Ban KT- XH HĐND cấp huyện; Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND cấp xã, giúp các đơn vị có thêm kỹ năng nghiệp vụ, thực hiện tốt hơn công tác thẩm tra ngân sách trong thời gian tiếp theo./.
